[ Pobierz całość w formacie PDF ]
., pierwotna œwi¹tynia delficka sp³onê³a przypadkowooko³o548-547 r.przed Chr., a potem za Sulli spali³ j¹ szczep tracki Maidów (Plut.,Num.9)i to ostatnie wydarzenie Józef zapewne ma tu na myœli.114 Podobno Sesostris i jego syn dotkniêci byli œlepot¹ (Herodot II, 111).115 Nawet jeœli liczyæ okres od wybuchu powstania machabejskiego do wkroczeniaPompejusza do Jerozolimy (168-63), liczba lat jest przesadzona.Jednak w³aœciwyokres, kiedy „pogañskie jarzmo zosta³o zdjête z Izraela" (l Mch 13, 41), wynosioko³o80 lat (142-63).116 Zarzut ten pada tak¿e z ust Apolloniusza Molona (zob.ni¿ej par.148).117 Zenon z Kition na Cyprze (ok.336-264), za³o¿yciel szko³y stoickiej (ok.300 r.)w Atenach (w Stoa Poikile), na czele której sta³ 35 lat.Jego nastêpc¹by³ Kleantesz Assos w Troadzie (jako scholarcha 264-232).118 Uzupe³nienie Niesego (wed³ug Lat).119 Uzupe³nienie Niesego (wed³ug Lat: consueta).120 Hekatomba u staro¿ytnych Greków by³a ofiar¹ z³o¿on¹ ze stu wo³Ã³w, a póŸniejtak¿e po prostu z wiêkszej liczby zwierz¹t.121 O obrzezaniu u Egipcjan por.Herodot II, 37 i 104: o ich powstrzymaniu siê(z pewnymi wyj¹tkami) od wieprzowiny zob.tam¿e II, 47 i Plut., Quaest.conviv.IV, 5).122 Herodot II, 104.Zob.przytoczony jego tekst w C.Ap.l, 169-171.123 Zapowiedziana tu obrona praw ¿ydowskich (przedstawiona w rozdz.15 i n)wykazuje du¿¹ zbie¿noœæ z Hypothetika Filona (fragmenty u Euzebiusza, Praep.ev.8,6-7).Prawdopodobnie obaj apologeci czerpi¹ z tej samej apologii judaizmuskompono-wanej oko³o pocz¹tku epoki rzymskiej w Aleksandrii.O ile jednak Józef bronitylkoprawa Moj¿esza, to Filon uznaje, ¿e przepisy, które wymienia, maj¹ po czêœciŸród³ow prawach niepisanych (Reinach).124 Albo: „bez zawiœci".125 Uzupe³nienie wyrazu wed³ug editio princeps (opuszczaj¹ go L Lat).126 „Niejako" dodane za rêkopisem L.Likurg (ok.IX w.przed Chr.),pó³legendar-ny król Sparty, prawodawca i twórca ustroju.Solon (ok.640/635-560),reformatorustroju ateñskiego i kodyfikator praw.Zaleukos (VII w.przed Chr.) prawodawcaz Lo-krydy zw.Epizefiryjsk¹ (w Wielkiej Grecji).127 Istotnie wyraz ten (nomos) po raz pierwszy spotykany dopiero u Hezjoda.128 Jednak Apion umieszcza go dopiero w VIII w.(zob.par.17, przyp.13).129 Albo: „okazuj¹cym najwiêksze staranie o wszystko".130 Tekst w¹tpliwy.131 Wed³ug par.145 tymi oszczercami byli Apolloniusz Molon i Lizymach.Minosby³ legendarnym królem Krety i jej prawodawc¹.W liczbie „innych" prawodawcówmo¿e byæ np.Likurg.O Moj¿eszu jako „czarodzieju" mówi Celsus (Orygenes, C.Cels.l, 26), a Pliniusz (XXX, 1) i Apulejusz (Apol.90) zaliczaj¹ go do s³awnychczarodzie-jów.132 Tekst zepsuty (emendacja Niesego).133 Jest to podzia³ platoñski, który znajdujemy u Polibiusza, Cycerona iinnych.134 wyraz ukuty przez Józefa lub Ÿród³o, z którego on korzysta³.135 nie zrodzony —jak bogowie u Greków (por.ni¿ej par.240).136 Albo: „myœl" (Thackeray).137 Myœl, ¿e filozofowie greccy czerpali natchnienie w Biblii, jest od epokiptole-mejskiej locus communis apologetyki judeoaleksandryjskiej.Tak np.wed³ugFilonaw nauce Moj¿esza szukali inspiracji Heraklit i stoicy (por.Brehier, Les Ideesphilos.etrelig.de Philon d'Alexandrie, Paris 1908, s.48; Paul Kruger, Philo undJosephus alsApologeten des Judentums, Amsterdam 1975, s.21).Arystobul zaœ (II w.przedChr.)czyni zale¿nymi od Moj¿esza, oprócz Homera i Hezjoda, tak¿e Pitagorasa,Sokratesai Platona (Euzeb.Praep.ev.XIII, 12).138 S¹ to cztery kardynalne cnoty szko³y platoñskiej, z tym ¿e tu „zgoda"zastêpuje„m¹droœæ".139 Por.pochwa³ê Moj¿esza u Filona za unikanie jednostronnych krañcowoœci in-nych prawodawców (De opif.mundi 1).140 Wed³ug koniektury Niesego (autois).141 Por.Gal 3, 24: „Prawo sta³o siê dla nas wychowawc¹".142 Albo: „Nie móg³ znieœæ jakiejkolwiek mo¿liwoœci" (L).143 Józef przypisuje Moj¿eszowi, jak Talmud jerozolimski (Megilla IV, 1), wpro-wadzenie zwyczaju publicznego czytania Prawa w dni szabatowe lub œwi¹teczne.(Por.Antiq.16, 43; Filo, De opif.mundi 128).Wed³ug Pwt 31, 10 n obrzêdoweczytanie Pra-wa mia³o siê odbywaæ jedynie co siedem lat.144 Aluzja do asesorów dodawanych do pomocy ateñskich archontów; rzymscy na-miestnicy prowincjonalni mieli prawnych doradców.145 Por.Pwt.6, 7; 11, 19.146 Sceptycy, jak Pyrron z Elidy (376-286) i jego uczeñ Timon z Fliuntu (328-238).147 Np.epikurejczycy.148 Zob.wy¿ej par.135, 148.149 Albo (wed³ug editio princeps): „Oni to mieli sprawowaæ œcis³y nadzór".150 podobny pogl¹d na atrybuty kap³anów znajduje siê u Hekatajosa (u Diod.,Syæ.XL pod koniec) i Józef widocznie ma go tu na myœli.W Pwt 17, 8 nuprawnienias¹dowe kap³anów s¹ jeszcze bardzo ograniczone, a rozwinê³y siê w epoce drugiejœwi¹tyni.151 pogl¹d, ¿e Bóg jest pocz¹tkiem i koñcem wszystkiego, mo¿e mieæ oparciew ró¿nych tekstach biblijnych (np.Ap l, 8 „Jam jest Alfa i Omega"; podobnie Ap21,6), ale nigdzie nie ma mowy, ¿e jest te¿ œrodkiem wszystkiego.Reinachprzytacza trady-cjê rabinack¹ (Talm.Jer.Sanhed.18 a), wedle której Boga reprezentuje wyraz„prawda"dlatego, ¿e sk³ada siê z trzech liter alfabetu — pierwszej, œrodkowej iostatniej.Jednakta „œrodkowa" litera nie jest œrodkow¹ w alfabecie hebrajskim, wiêcprzypuszcza, ¿e tos¹ trzy litery z pocz¹tku wyrazów greckich (arche, meson i telos — pocz¹tek,œrodeki koniec) i wyra¿enie to powsta³o w Aleksandrii.152 Wj 20, 4; Kp³ 26, 1; Pwt 5, 8.153 Por.Rdz l, 3 nn.154 Platon (w Tim.41 C i 42 E) wyra¿a pogl¹d, ¿e Bóg w dziele stworzeniapos³u-giwa³ siê wspó³pracownikami.Id¹c za Platonem, Filon (De opif.mundi 72) ztekstu Rdzl, 26 („uczyñmy cz³owieka") wyci¹ga wniosek, ¿e w dziele stworzenia cz³owiekaucze-stniczy³o kilku wspó³pracowników.Byæ mo¿e Józef poddaje tutaj krytyce zarównoTi-majosa, jak i Filona.155 Por.Rdz l, 31.156 w tekœcie greckim brak tego czasownika.W par.193-195 uderza u¿ycie czasuteraŸniejszego i przysz³ego w dziele napisanym po 70 roku po Chr., w którymnast¹pi³kres kultu w œwi¹tyni.157 WyraŸnie to („podobne lubi podobne") znajdujemy ju¿ u Platona (Gorgiasz 510b) i Arystotelesa (Et.Nik.9, 3, 3); zob.te¿ Syr 13, 15.158 Por.wy¿ej par.187.159 Przek³ad tego zdania wg tekstu Euzebiusza.(Kodeks L ma liczneinterpolacje)
[ Pobierz całość w formacie PDF ]