[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Krótkomówi¹c, by³y œwiadome tego, ¿e zachêcaj¹ do zachowañ, których same nierealizuj¹.By³o dok³adnie tak jak w badaniu poœwiêconym stosowaniu prezerwatyw:te, które uœwiadomi³y sobie w³asn¹ ob³udê, zmieni³y swoje zachowanie, by niewywo³ywa³o ono dalej wyrzutów sumienia, a wiêc by sta³o siê zgodnie zdeklaracj¹.Prawdê mówi¹c, procedura ta by³a tak skuteczna, ¿e przeciêtny czasspêdzany teraz przez studentki pod prysznicem zosta³ skrócony do trzech i pó³minuty.Oszczêdzanie energii.Mo¿na równie¿ wykorzystaæ inne psychospo³eczne techniki,by wywo³aæ zachowania korzystne dla œrodowiska.WeŸmy pod uwagê oszczêdzanieenergii.W Stanach Zjednoczonych zu¿ycie energii na jednego mieszkañca jestdaleko wiêksze ni¿ w którymkolwiek innym kraju na œwiecie.Dawniej s¹dzono, ¿emo¿na by³o z niej korzystaæ bez ograniczeñ, zak³adano bowiem, ¿e na naszejplanecie s¹ niewyczerpane pok³ady ropy, gazu oraz zapasy energii elektrycznej.Nie jest to jednak prawda.Amerykanie wyczerpali ju¿ wiele swoich narodowychrezerw ropy i obecnie musz¹ j¹ importowaæ z innych krajów.Oszczêdzanie energiijest nakazem chwili.WeŸmy za przyk³ad prywatne domy.Przyjmuj¹c takie prostesposoby, jak polepszanie izolacji sufitów, œcian i pod³Ã³g, uszczelnianie szpar,stosowanie bardziej wydajnych ¿arówek i utrzymywanie pieców we w³aœciwym stanietypowy amerykañski konsument energii móg³ zmniejszyæ jej zu¿ycie na ogrzewanie,oœwietlenie i klimatyzacjê swego domu o 50% do 75% (Williams, Ross, 1980).Istnieje obecnie technologia zwiêkszaj¹ca efektywnoœæ zu¿ytkowania energii, ajej zastosowanie mieœci siê w finansowych mo¿liwoœciach wiêkszoœci w³aœcicielidomów.Technologia ta nie tylko zmniejszy³aby zapotrzebowanie energetyczne,lecz równie¿ pozwoli³aby w³aœcicielom domów zaoszczêdziæ sporo gotówki.Pomimo¿e jej spo³eczne i finansowe korzyœci zosta³y mocno nag³oœnione, w³aœcicieledomów na ogó³ nie wykazali zainteresowania.Dlaczego tak siê sta³o? DlaczegoAmerykanie tak opieszale przystêpuj¹ do dzia³ania, które le¿y w ich dobrzepojêtym interesie? Budzi to zdziwienie ekonomistów i polityków, którzy jednaknie dostrzegli, ¿e problem ma równie¿ aspekt spo³eczno-psychologiczny.Wrozdziale 5 zauwa¿yliœmy, ¿e uwaga ludzi jest zasadniczo skierowana na teelementy œrodowiska, które s¹ najbardziej widoczne i jaskrawe (tzn.elementyszczególnie godne uwagi).Elliot Aronson wraz ze swymi wspó³pracownikami(Aronson, 1990; Aronson, Yates, 1985; Coltrane, Archer, Aronson, 1986; Stern,Aronson, 1984) s¹dzili, ¿e oszczêdnoœæ energii nie jest w domu szczególnieistotnym problemem i dlatego nie myœlimy o tym zbyt du¿o.Rachunki za gaz ielektrycznoœæ przychodz¹ raz w miesi¹cu i rozk³adaj¹ siê na rozmaiteurz¹dzenia, skutkiem czego w³aœciciel domu nie ma rozeznania, które z nich jestnajbardziej energoch³onne.Sk¹d mo¿na siê dowiedzieæ, co zrobiæ, by oszczêdziæpieni¹dze? Byæ mo¿e, gdyby zu¿ycie energii domowych urz¹dzeñ by³o wyraŸniejokreœlone, ludzie podjêliby odpowiednie dzia³ania.By zweryfikowaæ tê hipotezê,Elliot Aronson wraz ze swymi wspó³pracownikami (Aronson, Gonzales, 1990;Gonzales, Aronson, Constanzo, 1988) wspó³dzia³ali z kilkoma audytoramienergetycznymi w Kalifornii.Jak w wielu stanach tak i tu zak³ady energetyczneoferuj¹ bezp³atne us³ugi, w tym udzielanie rad, na przyk³ad, co zrobiæ, abyenergia zu¿ywana w domu by³a wykorzystywana efektywniej.Co za okazja! Problempolega³ na tym, ¿e mniej ni¿ 20% osób prosz¹cych o radê rzeczywiœciezastosowa³o siê do zaleceñ audytorów.Aby zwiêkszyæ owo podporz¹dkowanie siê,zespó³ Aronsona wskaza³ im, jak to czyniæ.WeŸmy na przyk³ad uszczelnianiedrzwi.Dla wiêkszoœci ma³a szpara pod drzwiami nie wydaje siê powodem wielkiejutraty energii, tote¿ kiedy inspektor twierdzi³, ¿e powinno siê je uszczelniæ,na ogó³ reagowano ze zdziwieniem: „Te¿ mi wielka sprawa".Badacze zaleciliaudytorom przedstawiaæ to w sposób bardziej sugestywny: Spójrz na wszystkie teszpary wokó³ drzwi! Mog¹ d siê nie wydawaæ zbyt du¿e, jednak gdybyœ doda³ jewszystkie razem, to uzyska³byœ otwór wielkoœci pi³ki do koszykówki.Przypuœæmy,¿e ktoœ zrobi³ ci w œcianie pokoju dziurê takiej wielkoœci.Pomyœl, ile ciep³aucieka przez ni¹ — to pieni¹dze wyrzucone w b³oto.Chcia³byœ j¹ pewnie czymprêdzej zatkaæ, czy¿ nie? Dlatego w³aœnie zalecam ci uszczelnieniedrzwi.Podobnie post¹piono i w innych sprawach, na przyk³ad w kwestii poddasza,które pozbawione izolacji jest „nagim poddaszem".Taki dom jest jak cz³owiek,który „stawia czo³o zimie nie tylko bez p³aszcza, ale w ogóle bez ubrania".Wyniki by³y zaskakuj¹ce.Procent w³aœcicieli domów, którzy post¹pili zgodnie ztakimi obrazowymi zaleceniami, podniós³ siê do 61.Dowodzi to, ¿e ludzie mog¹postêpowaæ sensownie zarówno w kategoriach celów narodowych, jak i w³asnegointeresu.Jeœli jednak trzeba pokonaæ stare nawyki, to przekaz musi byæwystarczaj¹co sugestywny.Zmniejszanie iloœci œmieci.W porównaniu z innymi problemami ekologicznymiœmiecenie mo¿e siê wydawaæ spraw¹ niezbyt powa¿n¹.Choæ tablice og³oszeñb³agaj¹ Amerykanów, by „zachowaæ Amerykê piêkn¹", wiêkszoœæ wydaje siê s¹dziæ,i¿ nie jest wielk¹ spraw¹ wyrzucenie papierowego kubka na pobocze drogi zamiastdo kosza.Niestety owych papierowych kubków jest coraz wiêcej.W ostatnichpiêædziesiêciu latach zaœmiecenie Kalifornii wci¹¿ narasta³o, tak ¿e obecnieka¿dego roku trzeba wydaæ z bud¿etu 100 milionów dolarów, by przywróciæczystoœæ (Cialdini, Kallgren, Reno, 1991).Œmieci, których siê pozbywamy,zatruwaj¹ cieki wodne, zagra¿aj¹ dzikim zwierzêtom i kosztuj¹ nas milionydolarów.Œmiecenie to jeden z klasycznych dylematów spo³ecznych.Czasem niejest ³atwo znaleŸæ kosz na œmieci i, z indywidualnego punktu widzenia, dodaniejeszcze jednego papierowego kubka do le¿¹cych ju¿ na poboczu nie wydaje siêczyniæ wielkiej ró¿nicy.Jak z wszystkimi dylematami spo³ecznymi tak i tutaj,je¿eli ka¿dy myœli w ten sposób, to wszyscy na tym cierpi¹.Jak oduczyæ ludzisamolubstwa, gdy maj¹ w rêce papierowy kubek? Wed³ug Roberta Cialdiniego,Raymonda Reno i Carla Kallgrena nale¿y przypomnieæ normy spo³eczne, którezakazuj¹ œmiecenia (Cialdini, Kallgren, Reno, 1991; Cialdini, Reno, Kallgren,1990; Reno, Cialdini, Kallgren, 1993).Wyra¿enie „norma spo³eczna", które ma wpsychologii spo³ecznej i socjologii d³ug¹ historiê, funkcjonuje w kilkuznaczeniach.Cialdini i jego wspó³pracownicy (1991) uwa¿aj¹, ¿e spoœród tychznaczeñ dwa s¹ szczególnie istotne dla zrozumienia okolicznoœci, w którychbêdziemy œmieciæ.Po pierwsze, istniej¹ normy zakazuj¹ce odnosz¹ce siê donaszego spostrzegania tego, co inni aprobuj¹
[ Pobierz całość w formacie PDF ]