[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Kazimierz Przerwa-Tetmajer (1865-1940) - ¿ycie i twórczoœæ.¯yciorys:Kazimierz Przerwa-Tetmajer urodzi³ siê 12 lutego 1865 roku w £udŸmierzu(Podhale), zmar³ 18 stycznia 1940 roku w Warszawie.By³ poet¹,powieœciopisarzem, nowelist¹, dramaturgiem.Syn Adolfa, powstañca 1830 roku,brat przyrodni W³odzimierza, cioteczny T.Boya-¯eleñskiego.Po utracie maj¹tkuTetmajer przeniós³ siê z rodzicami do Krakowa, gdzie matka prowadzi³apensjonat.Podczas studiów na wydziale filozofii Uniwersytetu Jagielloñskiegopocz¹³ pisywaæ wiersze, w Krakowie te¿ zaj¹³ siê dziennikarstwem (by³wspó³redaktorem "Kuriera Polskiego" w latach 1889-1893), nastêpnie wyjecha³ doWarszawy, tu zosta³ sekretarzem A.Krasiñskiego, który zabra³ go ze sob¹ nastudia uniwersyteckie do Heidelberga.Po powrocie Tetmajer przebywa³ g³Ã³wnie wZakopanem i Krakowie.W okresie I wojny œwiatowej ideowo zwi¹zany z Legionami,redaktor pisma "Myœl Niepodleg³a", a póŸniej organizator Komitetu ObronySpisza, Or³awy i Podhala.Po wojnie zamieszka³ w Warszawie.W 1921 roku zosta³obrany prezesem Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy, 1928 r.wyró¿nionynagrod¹ literack¹ miasta Warszawy, 1934 roku mianowany cz³onkiem honorowym PAL.W 1931 roku obchodzono jubileusz 45-lecia jego twórczoœci.Choroba psychicznauniemo¿liwi³a mu pracê pisarsk¹ przez ostatnich kilkanaœcie lat.Pod koniec¿ycia straci³ wzrok.Po wybuchu wojny 1939 r.pozbawiony pomocy, usuniêty zhotelu Europejskiego, gdzie mia³ zapewnione utrzymanie i mieszkanie, zmar³ wszpitalu.Pochowany zosta³ na Pow¹zkach.Twórczoœæ:Tetmajer jest twórc¹ poezji programowych M³odej Polski i zosta³ uznany za"poetê pokolenia".Pierwszy tom jego wierszy pt."Poezje" wydany w 1891 r.stanowi umownie pocz¹tek epoki M³odej Polski.Jego twórczoœæ rejestrujewszystkie elementy œwiatopogl¹du i stylu modernistycznego: odimpresjonistycznej nastrojowoœci, przez dekadentyzm i wyobcowanie artysty wspo³eczeñstwie, po symbolizm i fascynacjê folklorem podhalañskim.Poezja nastrojowa:W "Poezjach" Tetmajer odmalowuje posêpny i nieprzyjazny obraz rzeczywistoœcikoñca XIX w.Jest to czas upadku wartoœci, naporu intelektualnej pustki ibezsensownoœci istnienia.Przyk³adem mog¹ byæ wiersze zaczynaj¹ce siê od s³Ã³w:"Co warte s³oñce", "Zasn¹æ ju¿", "Jak dziwnie smutne, posêpne, z³owieszcze","Wszystko umiera z smutkiem i ¿a³ob¹" i in.W poezji tej szczególnieuwydatniaj¹ siê akcenty dekadenckie: konflikt artysty z nie¿yczliwym,filisterskim otoczeniem (w wierszu "Evviva l'arte!"), chêæ ucieczki przedsmutn¹ rzeczywistoœci¹, ucieczki w nirwanê ("Hymn do Nirwany"), poczucie upadkukultury, schy³kowoœci naszej cywilizacji ("Koniec wieku XIX", "Prze¿ytym").Wtych warunkach nawet mi³oœæ jest ska¿ona przemijaniem, chwilowoœci¹, czemupoeta daje wyraz w erotykach, w których najdobitniejszym akcentem jest"rozpaczliwy hedonizm" - ucieczka w chwilê rozkoszy, zapomnienie siê w mi³oœcizmys³owej w poczuciu nadchodz¹cej katastrofy.Do najbardziej wymownych erotykównale¿¹: "Ja, kiedy usta ku twym ustom chylê", "Lubiê, kiedy kobieta".Symbolizm:Jednym z najs³ynniejszych wierszy Tetmajera jest "Na Anio³ Pañski" z tryptyku"Dzwony".Przes³aniem tego wiersza jest pog³êbiaj¹ce siê poczucie przygnêbienia¿yciem i przemijaniem.T³o wiersza stanowi wieczorne bicie dzwonów, a krajobrazto smêtne moczary, trzêsawiska, groby, p³yn¹ca woda.Ten smutny pejza¿ wraz zp³yn¹c¹ rzek¹, która w koñcu ginie w g³êbinach morza, mo¿e ilustrowaæ sensludzkiej egzystencji.Poeta pos³uguje siê tu bogat¹ symbolik¹ (zmrok, groby,puste pola, p³yn¹ca rzeka i in.), która czasem jednak ociera siê oalegorycznoœæ.Tatrzañski impresjonizm:Osiedlenie siê w Zakopanem spowodowa³o zwrot w twórczoœci Tetmajera.Zafascynowa³a go tematyka tatrzañska, potêga przyrody górskiej, œwie¿ej inieujarzmionej.Ucieczka w góry bêdzie jeszcze jednym ze sposobów ucieczki odprzera¿aj¹cej rzeczywistoœci.Opisy Tatr poeta tworzy³ technik¹impresjonistyczn¹, przy u¿yciu walorów œwietlnych, dŸwiêkowych i zapachowych,co w sumie daje efekt malarski i niemal dotykalny.Pejza¿ jest pe³en œwiat³a ikoloru, ale nie ma wyraŸnych konturów.Pozwala to uchwyciæ ulotny moment,wra¿enie chwili, kiedy padaj¹ce œwiat³o objawia oczom obserwatora coraz to innywidok.Technika ta wystêpuje wyraŸnie w wierszach: "Widok ze Œwinicy do DolinyWierchcichej", "Melodia mgie³ nocnych (Nad Czarnym Stawem G¹sienicowym)".Folklor podhalañski:Pod koniec XIX w nast¹pi³o odkrycie Zakopanego jako miejscowoœci letniskowej iuzdrowiskowej dla przybyszów z miasta.Mia³o to miejsce za spraw¹ TytusaCha³ubiñskiego (warszawskiego lekarza) i Stanis³awa Witkiewicza, ojcaWitkacego.Do Zakopanego zaczêli zje¿d¿aæ siê artyœci (m.in.J.Kasprowicz, K.Przerwa-Tetmajer), którzy budowali domy w stylu ludowym (tzw.styl zakopiañski,rozpropagowany przez S.Witkiewicza), a nawet ¿enili siê z góralkami.By³ tojeden z przejawów XIX-wiecznej ch³opomanii, zjawiska odnotowanego chocia¿by w"Weselu" Wyspiañskiego.W tym czasie rodzi siê równie¿ zainteresowanie gwar¹podhalañsk¹, czemu daj¹ wyraz liczne stylizacje w utworach koñca XIX w lubspisywanie podañ góralskich z zachowaniem pisowni fonetycznej.Tetmajer zetkn¹³siê z najs³ynniejszym z góralskich gawêdziarzy tej epoki, Saba³¹, któregoopowieœci spisa³ w tomie "Na Skalnym Podhalu" (1903 - 1910).Tematykê góralsk¹podejmuje równie¿ powieœæ Tetmajera "Legenda Tatr" (1910 - 1911), sk³adaj¹casiê z dwóch czêœci: czêœæ I "Maryna z Hrubego", czêœæ II "Janosik NêdzaLitmanowski"
[ Pobierz całość w formacie PDF ]